Auteur: Martina Morlock
We weten waarschijnlijk allemaal dat een paard de mogelijkheid heeft te bepalen hoeveel bloed het naar de huid stuurt, daarmee kan het onder andere het warmteverlies reguleren. In de zomer wordt er veel bloed naar de buitenkant getransporteerd om af te koelen, je ziet dan vaak enorm dikke bloedvaten aan bijvoorbeeld de binnenkant van de achterbenen. In de winter gaat er minder bloed ‘langs de buitenkant’ en verliest het dus ook minder warmte. In de hoeven heeft het ook nog eens een mogelijkheid het warmteverlies op die manier te beperken (paarden met een onderliggende aandoening als hoefbevangenheid kunnen daar problemen mee krijgen). De huid van het paard is in dus de warmtebron die zo veel mogelijk geïsoleerd moet worden (in de winter).
In verband met warmtetransport en dus paardenvachten (+ dekens) heb je te maken met 3 manieren waarop de warmte verloren kan gaan in de winter:
Stroming (convectie)
Warmteverlies door stroming vindt plaats als de lucht die zich aan de huid opgewarmd heeft zich ergens anders heen verplaatst. De warmte verdwijnt zo dus mét die lucht. De vacht zorgt ervoor dat er zo min mogelijk lucht rond de huid kan bewegen/verdwijnen. Daarom zegt men dat stilstaande lucht isoleert. Maar, bij harde wind en aanhoudende regen verdwijnt er toch (veel) van die stilstaande lucht tussen de haren (de ruimte tussen de haren zal ook kleiner worden als de vacht steeds platter regent of uit elkaar waait) en zal de vacht op een bepaald punt minder goed/niet meer werken. Wanneer dat punt bereikt wordt zal verschillen per soort vacht en vachtdikte (en per paard dus). Doorgewinterde buitenpaarden maken mooie dikke vachten aan. Bij zieke en oudere dieren werkt alles wat minder, dus is het altijd opletten wat de individuele behoeften van je dier zijn.
Geleiding (conductie)
Dit vindt plaats als je iets aanraakt. Daarbij maakt het heel veel uit hoe goed een materiaal geleidt. Een ijzeren staaf zal warmte erg goed geleiden omdat metalen deze eigenschap hebben. Steek je een metalen pook een tijdlang in een houtkachel moet je een handschoen aandoen anders verbrand je je hand.
Wol of een vacht dus, geleidt veel minder goed dan zo’n metaal. Leg je je hand op een hele dikke vacht van een dier zal het veel langer duren eer je de warmte van dat dier gaat voelen dan bij een dunne vacht, of geen vacht, zoals wij (onze vacht bestaat uit kleding). De vachtdikte is dus van belang voor warmteverlies door geleiding.
Een deken legt de haren plat waardoor de stilstaande lucht erin verdwijnt, maar de vacht isoleert ook met dunne deken altijd nog tegen warmteverlies. Hoe dikker de vacht, des te beter werkt dat (de deken verhindert ook het verplaatsen van opgewarmde lucht want de wind blaast er niet meer door). Het is dus niet zo dat als je een deken oplegt meteen de volledige warmte-isolerende functie van een vacht weg is. Als het echt koud wordt, zeg -15 C (niet + 10 C…), en er is een dunne vacht (bv geschoren paard), dan zul je voor wat extra isolerend materiaal moeten zorgen anders raak je door geleiding te veel warmte kwijt (dus een gevoerde deken gebruiken als kunstmatige vacht). Vaak is bij Nederlandse temperaturen een windbreker al genoeg bij een paard met een lekkere wintervacht (stel er zou iets mis zijn, bv koliek of ziekte). Het droogt onder zo’n deken ook snel op. Uitproberen wat werkt bij het betreffende dier is altijd het devies. Voel onder de deken of het er warm en vochtig is of te koud. Is het te koud, is de deken onvoldoende warm. Het beste is altijd zo min mogelijk aan de vacht komen en schuilmogelijkheden bieden (muurtje/afdak/ etc), als dat kán.
Straling
Dat is wat je voelt als je op een meter van een houtkachel staat, of in de zon. Alle paarden stralen warmte uit, dat is de reden waarom je ze op een infraroodcamera in het donker kan zien. In de zomer voel je op een meter afstand van je paard z’n warmtestraling al. In de winter voel je dat helemaal niet, deze wordt namelijk tegen gehouden door de vacht. Heeft je paard (nog) onvoldoende goede vacht zelf gemaakt kan een deken in de winter eventueel helpen als kunstmatige vacht door wat van die warmte-uitstraling tegen te houden.
Onderkoelde mensen krijgen zo’n spiegelende deken om, dat is om de warmtestraling zo goed mogelijk terug te kaatsen. Een paard raakt meer warmte kwijt in een betonnen stal dan in een houten. Het paard is dan net als de zon die de tegels verwarmt.
Let heel erg op dat je op het moment dat een vacht aangemaakt wordt zo min mogelijk dekens gebruikt, want die kunstmatige warmte verstoort de aanmaak van de vacht en kom je van de regen in de drup.
Let er ook altijd op dat vanwege medische redenen en/of ouderdom een deken juist wel een hulpmiddel kan zijn omdat ouderdom de vachtkwaliteit verminderen kan. De individuele behoeftes van een dier kunnen sterk verschillen.
De grootste vijanden zijn dus: wind en water. Water koelt af als een gek, dat is ook hoe zweten werkt. De wind verwaait alle warmte. Haal je de wind weg is het al heel snel heel veel warmer, dat kennen wij zelf ook. Droog in je zwembroek of bikini in de koude wind staan is 10x minder erg dan nat.
Een muurtje (of afdak) doet dus al verdomd veel voor een paard.
Vergeet niet dat dekens naast het verhinderen van vachtproductie meer schadelijke effecten hebben! Zo verhinderen ze de opname van vitamine D door de huid, omdat ze onder een deken eigenlijk constant ‘in de schaduw staan’.
Voor de huid zelf is het ook niet goed, schuurplekken en zweet zorgen voor een veel vochtiger klimaat onder zo’n deken en vergroten de kans op schimmels en wonden etc. En last but not least, paarden verbranden onder die deken veel te weinig energie, velen komen dus veel te vet de winter uit dan gezond voor ze is (obesitas, Insuline Resistentie/Dysfunctie, hoefbevangenheid ligt op de loer).
Basiskennis natuurkunde en verder naslagwerk:
https://www.roelhendriks.eu/Natuurkunde/w2H%20warmte/warmte.html
https://davidmarlin.co.uk/portfolio/the-science-of-rugging-horses-what-to-use-when/
https://www.roelhendriks.eu/Natuurkunde/w2H%20warmte/warmte.html
https://www.aljevragen.nl/na/warmte/THE012.html