Op dit moment zijn voedselbossen helemaal hip en booming. Een voedselbos is prima te combineren met bijvoorbeeld een paddock paradise, of wat simpeler een houtwal langs je weiland of rijbak met eetbare struiken, planten en bomen. Het concept is afgeleid van een gewoon bos met het bijbehorende rijke ecosysteem, waarbij je ook nog voedsel produceert voor mens en dier. Een voedselbos heeft verschillende lagen, van boomkruinen, struiken, tot de kruiden op de grond en knollen onder de grond, een driedimensionale ‘akker’ dus. Het draagt ook nog eens bij aan de biodiversiteit. Het concept voedselbos is afkomstig uit de permacultuur, een concept waarbij natuur en mens in harmonie samenwerken op een ecologisch duurzame manier.
Je kunt er zoveel geld tegenaan gooien als je wilt, een ontwerpbureau iets laten tekenen en dure bomen en struiken laten aanrukken, maar je kunt ook eenvoudig beginnen, met weinig middelen en weinig budget. Op elk braakliggend stuk land krijg je namelijk ook gratis planten aangewaaid. Je hoeft ook niet meteen een prachtig park met paddock paradise en voedselbos aan te leggen. Gewoon een pad met schrikdraadpaaltjes en een afrastering waar bomen en struiken in staan is ook prima. Het hoeft allemaal niet zo perfect en je hoeft ook geen fancy dure planten en bomen te kopen, het kan ook simpeler.
Populier en wilg zijn heel makkelijk te vermeerderen en aan te planten en de paarden vinden ze lekker. Van deze bomen hoef je alleen maar takken in de grond te steken als de blaadjes van de bomen af zijn en nog geen nieuwe blaadjes aan de bomen zitten. Zeker wilgen zijn wat dat betreft net onkruid. Voordeel van deze twee boomsoorten is ook dat ze snel groeien en je dus binnen een paar jaar heb je al aardige bomen, die schaduw en windluwte geven. Je moet ze in het begin wel beschermen tegen je paarden, want anders eten ze de boompjes op. Of ze vreten de bast eraf en dan gaat je boom dood. Supermarkten hebben tegenwoordig ook vaak acties met fruitstruiken en fruitbomen.
Verder kun je bijna alles aanplanten wat voor mensen eetbaar is, het belangrijkste is dat je even kijkt welke planten en bomen giftig zijn voor paarden: https://www.bokt.nl/wiki/Lijst_van_giftige_planten
De mate van giftigheid verschilt wel, een vlier staat op de lijst, maar kan over het algemeen geen kwaad als deze in je voedselbos staat. De vlier is weliswaar giftig voor paarden, maar ze eten er niet snel van. Ze komen meestal vanzelf aanwaaien en zijn heel lastig uit te roeien als je van ze af wil. Jij zelf kunt van vlierbloesem lekkere siroop maken en van de bessen kun je sap maken (de bessen zijn ongekookt ook giftig voor ons, dus let op met kinderen!). Brandnetels krijg je ook vanzelf, gratis, met de wind, maar die kun je maaien voor je paarden en dan eten ze ze gewoon op.
Met het oog op de verplichte registratie van paarden en een daarbij komende mestwet, is een voedselbos ook een verstandige investering, je kunt immers de mest verwerken in je voedselbos door de mest te composteren samen met (blad)afval uit je voedselbos. Op de mest kun je heel eenvoudig pompoenen kweken, die helpen dan ook weer bij het omzetten van de mest én jij houdt er nog lekkere pompoenen aan over. De compost (humusrijk) kun je weer gebruiken om je grasland te bemesten, zo hou je de kringloop gesloten en hoef je ook je mest niet af te voeren. Doordat het gehalte aan organische stof (humus) toeneemt in je bodem, neemt ook de capaciteit toe om water op te slaan en zo kom je weer beter de drogere perioden door. Dat het klimaat in Nederland gaat veranderen merken we nu al. Nattere winters en hetere drogere zomers. Een goede gezonde bodem werkt als een buffer. Een ongezond stuk weiland heeft bij regenval al snel te maken met grote plassen water en is snel uitgedroogd als het enige tijd droog is. Een gezonde bodem kan water makkelijker verwerken en opslaan en droogt ook minder snel uit in drogere perioden én kan dat beter doorstaan. Met meer bomen en struiken op je weiland of paddock paradise, hebben de paarden niet alleen natuurlijke schaduwrijke plekken, maar voorkom je ook uitdroging van het land doordat het zonlicht er niet meer direct op valt.
Het injecteren van mest in de bodem, is de stomste landbouwverandering ooit geweest. Je spuit de eerste 10 cm van je bodem hartstikke dood. De organismen in de toplaag zijn hier niet tegen bestand en juist die organismen dragen bij aan een gezonde bodem. Zelfs op de universiteit in Wageningen werd hier tien jaar geleden al voor gewaarschuwd, toch gebeurt het nog steeds. Eigenlijk voeren we onze paarden alsof het koeien zijn die veel melk moeten produceren. Koeiengras is het meest ongeschikte voedsel wat een paard kan krijgen en tegenwoordig zijn de meeste weilanden gewoon groene woestijnen met grasfalt; één soort gras, nul biodiversiteit. In de natuur eet een paard van alles en nog wat, struikjes, twijgjes, blaadjes, lang droog gras, kruiden en onkruiden. Koeiengras is eenzijdig, heeft te weinig structuur, te weinig vezels, te veel eiwit en teveel suikers voor paarden.
Je hoeft nu niet meteen je weiland om te ploegen en opnieuw in te zaaien, stoppen met het strooien van kunstmest en spuiten van drijfmest en het platspuiten van onkruid is al een hele stap. Je krijgt vanzelf gratis kruiden en onkruiden als je stopt met het ‘netjes’ houden van je weiland. Ongetwijfeld zal het dorp nu naar je wijzen dat je weiland een bende is, want gek genoeg wil iedereen nog steeds dat perfecte kort gegraasde biljartlaken voor z’n paard, als een soort siertuingazon, met desastreuze gevolgen voor de gezondheid van paarden. Veel gemeenten zijn ook al gestopt met het frequent maaien en spuiten van bermen en als je goed kijkt wat er allemaal groeit in bermen is dat prima grasland voor je paarden, diverse onkruiden en lang doorgeschoten gras.
We hebben hier zelf een weiland aan huis, 30 meter breed en 250 meter lang. We hebben geen vaste omheining bij de ’track’, maar gewoon een verhard pad dat we afzetten met prikpaaltjes en schrikdraad op een haspel, zodat je ook altijd de boel weer kunt oprollen en met een trekker het land op kan. We wonen aan het IJsselmeer in Noord-Holland en in deze provincie mag je niet zomaar je weiland vol gooien met bomen. Je mag bijvoorbeeld wel bomen planten langs de sloot of langs de rand van je weiland, ook knotwilgen komen hier veel voor van oorsprong. Die zijn meteen mooi makkelijk om te onderhouden. Twee jaar geleden kochten we een perenboombaard en besloten de bomen te laten staan er zijn tenslotte al zoveel boomgaarden gerooid hier en vlakke weilanden met grasfalt zijn er ook al genoeg. Gaandeweg groeide het idee om hier een voedselbos in te maken en een mooi plekje voor de paarden. In de zomermaanden lopen ze tussen de rijen peren door en maaien voor ons de boomgaard. (Ze mogen in het najaar ook peren eten, dit is geen enkel probleem voor onze paarden, ze raken er niet hoefbevangen van.) De 1600 perenbomen zijn we langzaam aan het vervangen door andere bomen en struiken, zodat een gevarieerdere boomgaard ontstaat met ruimte voor de paarden.
Er zijn veel boeken te koop over het aanleggen van voedselbossen en permacultuur, maar onderstaande boeken vonden wij de meest handige van Madelon Oostwoud (die toevallig een voedselbos heeft een paar km bij ons vandaan). Met een korte duidelijke uitleg van het concept, bodemleer, voorbeelden van voedselbossen en een lijst met geschikte beplanting. Het andere boekje is voor de enthousiasteling die thuis ook meteen de tuin rond het huis eetbaar wil maken.
Dus begin vandaag nog met een voedselbos voor je paard! Veel succes!
Jantine Leeflang
gebitsverzorger voor paarden